Διαταραχές του κιρκαδιανού ρυθμού του ύπνου
- Στην κατηγορία των διαταραχών του κιρκαδιανού ρυθμού του ύπνου (circadian rhythm disorders) περιλαμβάνονται διάφορες καταστάσεις που έχουν ως κοινό χαρακτηριστικό την έλλειψη συγχρονισμού μεταξύ του πραγματικού κύκλου ύπνου-εγρήγορσης του ατόμου και του αντίστοιχου επιθυμητού ή κοινωνικά επιβαλλόμενου προγραμματισμού, με αποτέλεσμα να εκδηλώνεται αϋπνία ή υπερβολική υπνηλία σε ακατάλληλες περιόδους της ημέρας. Κάθε μία από τις διαταραχές αυτές μπορεί να οφείλεται είτε σε ενδογενείς είτε σε εξωγενείς παράγοντες, είτε και στα δύο. Οι κυριότερες διαταραχές αυτού του τύπου είναι :
- Σύνδρομο απότομης αλλαγής χρονικής ζώνης (jet lag)
- Διαταραχή οφειλόμενη σε κυλιόμενο ωράριο εργασίας (εργασία με βάρδιες) (shift work)
- Σύνδρομο προώθησης ή καθυστέρησης της φάσης του ύπνου (advanced or delayed sleep phase syndrome)
- Ακανόνιστος ή αποδιοργανωμένος κύκλος ύπνου-εγρήγορσης
- Μη-24ωρος ρυθμός του κύκλου ύπνου-εγρήγορσης
Συχνά οι καταστάσεις αυτές είναι παροδικές και αυτοπεριοριζόμενες, υποχωρούν δε καθώς ο οργανισμός προσαρμόζεται στο νέο πρόγραμμα ύπνου-εγρήγορσης, όπως συμβαίνει με την περίπτωση του jet lag στα διηπειρωτικά ταξίδια και με τις μεταβολές στο ωράριο της εργασίας. Γενικά, η προσαρμογή σε μετάθεση της ώρας του ύπνου νωρίτερα είναι δυσκολότερη από την προσαρμογή σε μετάθεσή της αργότερα.